Rituelen doen er toe - Column DFT 5 december
Beetje uit de hand gelopen
Toen onze zoon drie jaar werd, en ik door de premature geboorte van onze dochter met veel genoegen mijn flitsende loopbaan tijdelijk in de koelkast zette en fulltime thuismoederde, had ik de tijd voor eindeloze kastanjepoppetjesknutselsessies en verjaarsfeestjes. Zoonlief was gek op 'alles met piraten' destijds. Zo ontstond het onzalige idee, om zijn verjaarscadeautjes te verstoppen en middels een brief die aankwam per flessenpost te moeten zoeken, nadat voor elk cadeautje een vraag over piraten beantwoord moest worden. Wat ik toen nog niet wist, en wat ze je beslist op het consultatiebureau zouden moeten vertellen, is dat als je eenmaal zo uitpakt, je daar de rest van je leven met elke gezinsverjaardag aan vast zit. Zo geschiedde het, dat nu 20 jaar later, onze inmiddels uitwonende zoon en dochter, dit weekend thuiskwamen om De Verjaardag te vieren. En wij met de slappe lach cadeautjes zochten, na elke kwisvraag die dit jaar ging over Urban Exploring. En een grandioos ontbijt aten aan een tafel omgetoverd tot Urban Exploring area. Het is namelijk de kunst om elke verjaardag aan te sluiten bij datgene wat het gezinslid het afgelopen jaar heeft geboeid en beziggehouden. Het zijn dierbare momenten, waarin de serotonine en oxytocine rijkelijk door onze gezinstribe stroomt.
Rituelen scheiden het buiten-gewone van het gewone
Voor antropologen is er niks van meer levensbelang dan rituelen. Cultuur is het ding dat ons leven richting- en zin geeft. Hoe gaan wij om met elkaar, met macht, met onze resources, met de aarde, met God of de Goden, met de dood, met ziekte, met tegenspoed? Wat is acceptabel gedrag en wat niet? Hoe ben je een gewaardeerd lid van de tribe en wanneer sluiten we je uit? Cultuur ordent chaos en geeft antwoord op universele levensvragen. Soms heeft cultuur een extra booster nodig. Omdat er iets buiten-gewoons gebeurt. Bij de geboorte van een kind vieren we het welkom op aarde. Bij de dood hebben we overal ter wereld grote afscheidsrituelen. Voor een huwelijk ga je nog één keer op een vrijgezellenparty dansen op de bananenbar, om daarna middels een feest tegen elkaar en je gemeenschap te zeggen, dat je vanaf nu een eenheid vormt. Rituelen helpen ons brein bij overgangen. Het zijn vluchtheuvels bij verandering, geven ritme aan jaargetijden en introduceren nieuwe levensfasen.
Als rituelen veranderen
Het veranderen van rituelen is ingrijpend voor elk volk, elke organisatie en elk gezin. Als je jarenlang als bedrijfsuitje naar Bonaire bent gevlogen en dat kan nu niet meer vanwege klimaatoverwegingen, voelt dat kil. Als in een gezin de moeder overlijdt die altijd de kerstboom prachtig versierde, geeft kerst met een halfslachtig opgetuigde boom een ontredderd gevoel. Wie is opgevoed met de spanning en sensatie van een Sinterklaas-met-Pieten-optocht, ervaart verwarrende gevoelens als dat wat ooit mooi was, nu kwetsend en lelijk blijkt. Waar rituelen en totems worden aangeraakt, komen mensen in verweer. Omdat ze hun ordening van de wereld en gevoelens van groepsbinding moeten herzien. Het met hand, tand en geweld verdedigen van een kinderfeest, in het bijzijn van die kinderen, hoort mijns inziens absoluut thuis in het rijtje zeer onacceptabel gedrag evenals het bedreigen van politici op je tractor. Om dat soort acting out gedrag te voorkomen, zouden we op scholen, in gezinnen en in organisaties moeten vertellen hoe ons brein werkt bij verandering. Leren dat er altijd en overal ter wereld nieuwe rituelen geschapen kunnen worden, maar dat afscheid nemen van wat was ook met rouw gepaard gaat.
