Onze roots: Corporate Antropologie
Danielle Braun op veldwerk bij de Bachtiarie Nomaden in Iran
Over organisatiecultuur wordt veel geschreven, gezucht en gesproken. Cultuur is van oudsher het aandachtsgebied van antropologen. De corporate antropologie kijkt met dezelfde verwonderde blik naar organisaties, bedrijven, boardrooms en bestuurders zoals antropologen dat naar tribale samenlevingen doen.
Culturele antropologie is een vakgebied met een rijke en kleurrijke geschiedenis. Heel vroeger spraken we over ‘leunstoelantropologen’, mensen die vanuit hun luie (studeer)stoel boeken schreven over verre volken, zonder ooit de ander te hebben ontmoet. Daarna kwamen begin 1900 de ‘echte’ antropologen. Zij trokken eropuit, leefden maandenlang in dorpen en gemeenschappen tussen de lokale mensen, om de plaatselijke gebruiken en gewoonten van binnenuit te leren kennen. Om werkelijk te begrijpen welke betekenis mensen gaven aan de wereld om hen heen en hoe dit tot uiting kwam in symbolen, gedrag en rituelen. De methoden en technieken van de klassieke culturele antropologie worden sinds de jaren negentig steeds meer toegepast op groepen mensen om de hoek. Er zijn inmiddels veel gebieden waarin de antropologie met succes wordt toegepast. Antropologie wordt steeds bekender; we zien de waarde van het kijken met de verwonderde blik van de antropoloog naar onszelf.
Antropologen vinden hun weg in de corporate wereld. Organisaties en bedrijven bestaan immers uit groepen. Of antropologisch gezegd, uit allerlei tribes, elk met een eigen stamhoofd, eigen rituelen en spelregels. Willen we groepen begrijpen, beïnvloeden, veranderen en sturen, dan zullen we dus moeten begrijpen hoe groepen mensen zich bewegen. Dit is het vakgebied van de organisatieantropologie, de corporate antropologie. Danielle Braun promoveerde als eerste corporate antropoloog in Nederland. In de VS en Scandinavië is dit vakgebied al veel groter. Ze combineerde de klassieke antropologie met bedrijfskunde, Arbeids- en Organisatiepsychologie en organisatiekunde. Alle activiteiten van de Academie voor Organisatiecultuur zijn gevoed door, en vele ook geboren uit, onze kennis en kunde van de corporate antropologie. Een fascinerend vakgebied met vele praktische toepassingen voor organisaties. We weten immers al lang hoe we moeten organiseren, veranderen, besluiten. We zijn het soms alleen even vergeten in onze gebouwen van beton. Wij combineren antropologie met andere wetenschappen en instrumenten. Onze teamleden hebben óók een achergrond in bedrijfskunde, psychiatrie, bankaire wereld, trainen, geneeskunde, hospitality, systemisch werken, psychodrama, excecutive coaching. Wij hebben in zeer diverse branches gewerkt in de profit- en non profit sector.
Antropologen slaan de brug tussen realiteiten.
Corporate antropologen nemen de dynamiek tussen verschillende beleveniswerelden van mensen als uitgangspunt. Tussen deze werelden zit altijd een spanningsveld. Zo is er de wereld van het management en de werkvloer. De wereld van de klant en die van de organisatie. De wereld van de trainingen en die van het dagelijkse werk. En bijvoorbeeld de wereld van de geplande en de geleefde organisatie. De geplande organisatie staat op papier, laat zich zien in KPI’s, in cijfers, in strategieën, missiestatements en visies. De geleefde organisatie laat zich zien in verhalen, emoties, onderlinge verhoudingen. Tussen plan en realiteit, tussen het uitstippelen van de route en het uiteindelijke beleven van de organisatie en de doelen, zit een spanningsveld. Het zijn twee verschillende belevingswerelden, die elk een eigen taal hebben. Als antropoloog zijn we daarmee een vertaler van culturen. Op allerlei plekken in organisaties zie je botsende werelden. Marketing kijkt meewarig naar research & development. Professionals begrijpen geen snars van de keuzes van het MT.
Anders kijken. Meer zien. Beter veranderen.
Corporate antropologie heeft eigen methoden, maar is in eerste instantie een manier van kijken. Vanuit het traditionele vak van culturele antropologie, bekijkt een antropoloog een onderwerp altijd vanuit een emic en een etic perspectief. Etic staat voor het perspectief van buitenaf, hoe een buitenstaander naar een bepaalde realiteit kijkt. Er zit een oordeel in. Je ziet bijvoorbeeld dat een poli in een ziekenhuis kampt met lange wachttijden. Emic staat voor het perspectief van binnenuit, hoe iemand uit een bepaalde (sub)cultuur het zelf ervaart. Emic elementen zijn die dingen die specifiek voor een bepaalde groep gelden, bijvoorbeeld de cultuur van grappen maken in plaats van elkaar feedback geven bij de brandweer. Van binneuit bezien is dat heel logisch: in een gevaarlijk beroep wil je relaties graag goed houden. Een antropoloog is getraind om snel tussen beide perspectieven te kunnen switchen. Stel dat er een reorganisatieplan is bedacht (etic perspectief), en er is heel veel weerstand, dan gaan wij op zoek naar de emic beleving van de problemen die de veranderingen meebrengen in de belevingswereld van medewerkers. Door echt te begrijpen, kan je beter veranderen en is er plaats voor respectvolle dialoog met elkaar.
Patronen duiden en veranderen
Patronen vormen het DNA van cultuur. We zien we overal. In de natuur zoals in pauwenveren, varens, boomtakken, orkanen, schelpen. In menselijke constructies zoals bij muurschilderingen, de staalconstructie van de Eiffeltoren, bloemetjesbehangpatroontjes. We zien patronen in gedrag in organisaties: steeds dezelfde terugkerende thema’s die op dezelfde manier doorleefd en uitgevoerd worden. We zien ze in productieprocessen, waarvan de lopende band hét symbool is. We zien patronen in onszelf. Ons bloedvatenstelsel is patroonmatig gevormd. Maar ook op psychologisch niveau zien we onszelf steeds op dezelfde manier acteren volgens herhalende ‘regels’ die ons handelen lijken te bepalen. Patronen kunnen werken als een script: dit en dat doe je bij een begrafenis, en bij een voetbalwedstrijd stap je over op een ander patroon. Patronen hebben de neiging ons aan te trekken en als het ware in te zuigen. Eenmaal ingestapt in een patroon, is het moeilijk om ervan los te komen of het patroon te veranderen. Als je organisaties en cultuur echt wil veranderen, dan moet je diep durven ingrijpen op patronen. Daarvoor moet je ze eerst zorgvuldig observeren en duiden. Want veranderen kan nooit zonder respect voor het oude. Wij ontwarren patronen vanuit antropologische onderzoekstraditie. Danielle Braun schreef een besteseller over duiden en veranderen met antropologische blik.
Rituelen helpen
Als wij helpen fuseren zien we twee organisaties, maar ook twee tribes met elk hun eigen ‘totem’ (missie, drives, verleden). Niet alleen de mensen, maar ook de totems moeten geïntegreerd worden, anders houd je nog jaren twee bloedgroepen. Een fusie is net een huwelijk. En daarbij horen rituelen, feesten, overgangsmomenten en onderhandelingen over bruidschatten. We begeleiden integratie door oude rituelen heel corporate te vertalen naar passende bijeenkomsten in bedrijven en organisaties. Bij een disfunctioneel directieteam gaan we na hoe de verwantschapssystemen in elkaar zitten; wie wie in het verleden heeft geholpen, afgedekt, bevorderd, wie met wie een liefdesrelatie heeft gehad. We kijken welke dialogen en rituelen nodig zijn om conflicten te bespreken, het verleden te begraven en weer goed met elkaar verder te gaan. Bij verandering en transformatie helpen we na te denken over passende rituelen die mensen helpen mee te gaan in de verandering.
Cultuur verandert in dialoog
Cultuur verandert doordat mensen met elkaar in gesprek gaan over hun mores en gebruiken. Die dialogen kan je versnellen en zorgen dat ze effectief worden gevoerd. Wij zeggen dan: stop met vergaderen en steek kampvuren aan. Wij putten uit een rijk scala aan dialoogtechnieken om te zorgen dat mensen het over cultuur gaan hebben en die gaan bijstellen. Bij integriteitsissues, bij verandering, bij samenwerkingsvraagstukken, bij fusie. We werken met dialoogvormen vanuit de hele wereld. Niet zweverig, maar uiterst corporate en passend bij jullie organisatiesfeer.
‘Als je een antropoloog naar organisaties laat kijken is het alsof je switcht van zwart-wit naar kleurentelevisie'
