Joden, verenig u tegen antisemieten - artikel in Ad Valvas december 2022, eerdere publicatie in Trouw

Zionisme en assimilatie, orthodoxie en secularisatie verdelen joden in Nederland. Nu antisemitisme zo ‘gewoon’ wordt, is het zaak samen op te trekken, vindt Danielle Braun.

Antisemitisme en Holocaustontkenning zijn helaas weer actueel. Zondag zou Nederland belast worden met de komst van David Icke. Op het laatste moment heeft het kabinet er een stokje voor gestoken. Deze complotdenker, Holocaustontkenner en antisemiet wordt door Australië als persona non grata beschouwd en werd in Oostenrijk veroordeeld. Thierry Baudet herhaalde Ickes vergelijking van Joden met reptielen. Joden in Nederland, met name in Amsterdam, worden lastig gevallen, krijgen op straat te maken met beschimpingen en met geweld. Op social media is het steeds ‘normaler’ om antisemitische uitlatingen te doen. Een grens lijkt bereikt en overschreden.

Nu antisemitisme zo sterk groeit, blijkt eens te meer dat Joden in Nederland moeilijk één vuist kunnen maken. Zeker: Dilan Yesilgöz sprak zich herhaaldelijk uit tegen antisemitisme. Een aantal dappere columnisten, zoals Kitty Herweijer, laat van zich horen. Eén Joodse organisatie, het Cidi, riep op tot het weren van en demonstreren tegen de komst van Icke. Dat is lovenswaardig, maar dat het Museumplein vol zou staan met fluitende tegenbetogers, had ik sowieso niet verwacht.

Meervoudige identiteit

Het Cidi staat namelijk voor Centrum Documentatie en Informatie Israël, een organisatie met een complexe en meerduidige identiteit. Het komt op tegen antisemitisme, is een plek voor informatie en binding tussen Nederlandse Joden, maar vertegenwoordigt ook Israëlisch belang in Nederland, waarbij het niet altijd politiek onafhankelijk is. Dat veroorzaakt een spagaat, zowel voor Joden die zich niet verenigen met zionisme of Israëlische politieke keuzes als voor Nederlanders die zich willen uitspreken tegen antisemitisme, maar niet per se pro-Israëlische politiek zijn. Het Cidi zoekt al een tijdje een nieuwe directeur. Die vacature is moeilijk te vervullen als die meervoudige identiteit bewust of onbewust in stand wordt gehouden.

Naast het Cidi kent Nederland een aantal Joodse organisaties – synagogen, onderwijs, Joodse gezondheidszorg- en hulpverlening – die wel een erg incrowd en deels kerkelijk karakter dragen. Zo zocht Joods Maatschappelijk Werk recentelijk een lid voor de raad van toezicht met de uitdrukkelijke wens dat die verbonden zou zijn aan een van de joodse synagogen. Het lijkt soms of ‘de scheiding van kerk en staat’ in Joods Nederland niet zo is doorgevoerd.

Dat is ook best begrijpelijk. Rabbijn Awraham Soetendorp somde zo mooi op dat de Joodse identiteit vijf aspecten kent: religie en traditie; de band met Israël en zionisme; oorlog en vervolging; persoonlijke geschiedenis en de wisselwerking tussen Joodse en Nederlandse cultuur. Voor veel Joden is het een niet los te zien van het ander.

Dappere eenlingen

Maar voor de Nederlandse bestrijding van antisemitisme is dit ook problematisch. Joden raken geïsoleerd en verdeeld. ‘Vader-Joden’ (in het Jodendom is leidend of je moeder Joods is) voelen zich niet altijd gelegitimeerd om zich uit te spreken, terwijl zij wél last hebben van antisemitisme en zijzelf of hun familie in de oorlog vervolgd werden. Joden die kritisch zijn op Israëlische politiek, scharen zich niet snel in een demonstratie van het Cidi. Anti-fascisme en diversiteitsclubs die graag solidair zijn met allerlei andere vormen van racisme en discriminatie voelen zich niet verbonden met de Joodse zaak, omdat zij het Israël-standpunt problematisch vinden. Seculiere Joden willen zich wel Joods verenigen, maar zonder geloofsverantwoording.

De bredere bestrijding van antisemitisme moet komen van eenzame kleine clubjes en dappere eenlingen als Dilan Yesilgöz. Ik pleit daarom voor een plek en een vertegenwoordiging van Jodendom in Nederland waar álle Joden, een-beetje-Joden en iedereen die de strijd tegen antisemitisme belangrijk vindt zich welkom voelt en wil meejoelen. Waar wordt gesproken over Nederlandse problemen, op Nederlandse bodem. Het is de hoogste tijd dat Joden en Nederlanders die schrikken van het antisemitisme de handen ineen slaan en zich niet (laten) opdelen.

Danielle Braun is antropoloog en verbonden aan de Academie voor Organisatiecultuur