Je kunt ook té bang zijn voor nep - opiniebijdrage Joop BNN VARA 1 november 2025
Afbeelding: kunst door Danielle Braun 'Witte Berk' - mengsel van fotografie, knipsels en aquarelkrijt - later uitgewerkt in olieverf op canvas - Nep of Echt?
Dagelijks post ik filmpjes en mooie foto's, voorzien van pakkende en actuele teksten op Linked In. Naast alle likes en lofs, krijg ik ook steeds vaker een reactie over de nepheid of echtheid van een filmpje of foto. Soms terecht; is het inderdaad AI of zou het zo kunnen zijn. Soms ook echt niet, stokoude foto uit het stenen tijdperk toen het woord nog niet eens was uitgevonden. Soms weet ik het niet, en had ik geen idee toen ik het postte. En steevast is die kritiek dan op een boze en belerende toon. En voorzien van allerlei heel technisch 'forensisch bewijsmateriaal', wel of geen vlekken, extra vingertjes, stilstaand versus bewegend beeld, etc.
Een greep uit het repertoire:
- Op een filmpje met een kat en een kleuter - mogelijk AI: 'ik vind het shocking al die positieve reacties op dit filmpje, je ziet toch dat dit AI is'.
- Op een filmpje met Maxima die de can-can danst met de deelnemers aan de NAVO top - overduidelijk AI en dat weet ook iedereen: 'het is heel grappig, maar je moet AI niet zo promoten'.
- Op een filmpje van een koala en een kat: 'AI, moet je vermelden, moet dat werkelijk aan een dr. uitgelegd worden'.
- Op een foto van een heel mooi beestje in de oceaan - geen AI: 'wat erg dat je dit post, het is te mooi om waar te zijn'.
- Op een filmpje met een aap die iets grappigs doet - geen idee of het AI is: 'als zelfs Danielle Braun niet meer ziet wat echt is en wat niet, wordt het wel heel erg'.
Ik peinsde er eens over door en vroeg me af... of nep wel altijd erg is. Natuurlijk... het zijn scary en tricky tijden. Je kunt AI heel naar gebruiken. Om mensen te chanteren. Polariserend nepnieuws te verspreiden. Een politiek leider en potentieel premierskandidaat weg te pesten. Een oorlog te winnen. Mensen tegen elkaar op te zetten. Doodeng. Maar AI is óók gewoon een beeldbewerkingsinstrument. Al jaren bewerken we foto's, gebruiken filtertjes. En hee... de Disney tekenfilm was ook niet echt, maar de film Avatar kon me wel diep ontroeren. Het probleem is alleen dat AI een erg goed instrument is. Het mes is scherp.
Net als bij elk gereedschap is de intentie belangrijker dan het instrument. Een mes kan je gebruiken om er een gezonde salade mee te snijden of om er iemand mee te doden. Dat geldt ook voor een door AI bewerkte foto of filmpje. Als een filmpje illustratief is: meisje wijst kat aan als schuldige, kat wijst meisje aan en de tekst gaat over elkaar de schuld geven... Maakt het mij niet uit of het filmpje echt is of niet. Het doel is namelijk illustratief beeld leveren, geen waarheidsvinding. Disney prinsesjes zijn ook niet echt, maar spreken wel emotie en verbeelding aan. Als een post gaat over bijzonder leven in de oceaan en ik plaats daar een AI foto van een vreemd wezentje bij, dan is dat foutieve informatievoorziening. Plaats ik een foto van een premierskandidaat met handboeien om, dan is dat ronduit vals, manipulatief en mogelijk strafbaar. Over het algemeen zou je kunnen zeggen dat AI als kunstuiting of als rituele, symbolische illustratie van een narratief prima is (net zoals sprookjes en verhalen dat al eeuwenlang zijn) en AI als nieuwsfeit of waarheidsondersteuning niet.
Er is discussie over de vraag of het verplicht zou moeten zijn om altijd te vermelden dat iets AI is. Lijkt mij problematisch; beeld circuleert over het internet en je weet de bron vaak simpelweg niet. En het roept de filosofische vraag op: wat is echt en wat is nep? Is een rimpel wegwerken uit een foto nep? Is een schilderij nep? Is een make-up visagist inhuren om er beter uit te zien nep? Is een actiefilm met stuntmannen nep? Was de goochelaar op het middeleeuse dorpsplein nep? Was Sinterklaas nep? Is het bloed van Christus in de kerk tijdens de communie uitdeling nep? En je dromen, zijn die nep?
Laten we kritisch blijven op wrede en misleidende intenties van AI gebruik. En laten we ook genieten van AI als nieuwe kunstvorm. Want het menselijk brein snakt naar kunst, schoonheid, mooie beelden en metaforische vertolkingen. Mensen zijn verhalen vertellers.
