In het midden van Sulawesi - Indonesië, woont een klein volk, de Tana Toraja. Bij de Toraja’s draait alles om het leven in het hiernamaals. Ik reisde hierheen om de oeroude begrafenisrituelen te bestuderen. Een begrafenis bij de Toraja kan wel vijf dagen duren en is eigenlijk een heel groot evenement, met dans, maaltijden, dierenofferandes, muziek, speeches en verdeling van de erfenis. De manier waarop de Toraja hun doden begraven is ook bijzonder en zeer divers: in hangende graven aan de rotswanden, in uitgehakte graven in de rots zelf, babytjes worden in een boom begraven, er zijn schitterende grafzerken. Bij de Toraja heb ik de kracht en de vorm van rituelen leren kennen.

Een open plek in het dorp in Tana Toraja, een traditioneel gebied diep in de binnenlanden van Sulawesi, Indonesië. Over een modderig pad loop je binnen. Overal komen groepjes mensen aanlopen in hun mooiste kleding. Mannen in sarongs en vrouwen in prachtige witte jurken met hoog opgestoken haar en zorgvuldig opgebrachte make-up. Zodra je onder de poort van het festivalterrein doorloopt, voel je dat er hier iets heel bijzonders aan de hand is. We zijn op een begrafenis. En begrafenissen in Sulawesi zijn groots. Natuurlijk is er veel verdriet over het afscheid, maar een begrafenis in Sulawesi is vooral een feest van ontmoeting, herverdeling van de bezittingen van de overledene en vieren dat de geest van de overledene nu eindelijk op reis kan gaan naar Puna, de geesteswereld. Doden worden in Tana Toraja namelijk pas na lange tijd begraven; de lichamen worden gebalsemd en de begrafenis is pas na maanden of jaren. Al die tijd wordt het lichaam bovengronds in het gezin gekoesterd en heeft de overledene de status van ‘zieke’ in plaats van ‘dode’. Dat is ook nodig, want het voorbereiden van de begrafenis kost veel tijd en geld. Op een begrafenis in Tana Toraja wordt kostbaar vee geslacht, waterbuffels en varkens. De Toraja’s geloven namelijk dat de overledene naar Puna reist op de zielen van de geslachte dieren, dus hoe meer metgezellen hoe beter. Drie dagen lang wordt er gevierd, geslacht, gegeten, gedanst, gesproken over de overledene, erfenissen verdeeld, de familie gesteund, geflirt, ontmoet, gegokt. Het is behalve een begrafenis ook en vooral een sociaal samenzijn van dorpen en tribes. En alles klopt, is tot in perfectie geregeld. In een grote pop-up keuken worden zalige gerechten bereid van het net geslachte vee, er zijn goede artiesten en dansers en de duizenden gasten worden continue verwend met zoetigheid. Voor iedereen is er een slaapplek en de ceremoniemeester zorgt voor bezieling en goede logistiek. Bij een begrafenis in Tana Toraja… klopt alles.

In dit artikel vertel ik over de kracht van rituelen zoals op Sulawesi en over hoe je zelf rituelen ontwerpt.

In onderstaande video van 15 minuten verzorg ik een gastcollege over hoe je rituelen ontwerpt.

In de leergang Corporate Antropologie maak je in het vijfde blok uitgebreid kennis met de Toraja en ontwerp je zelf een afscheidsritueel, uiteraard passend bij de cultuur van je organisatie.

In het boek Building Tribes staat het verhaal van de Toraja’s uitgebreid beschreven, naast 10 andere grote rituelen uit de wereld en hun toepasbaarheid in organisaties.