Zelfsturing? We zijn geen vogels. We zijn primaten - Column DFT 1 maart

Het is hip, hot en happening: zelfsturing. In de zorg, onderwijs, ICT, produktiebedrijven. Soms werkt het. In de meeste organisaties is het weer afgeschaft. Leidt het tot chaos, uitval, ruzie, vergeten klanten en overbelasting. Net standaardrecept is dat je een managementlaag van teamleiders er tussen uit haalt, een methodiek of concept van samensturen, zelfsturen, agilesturen, leansturen of whateversturen predikt, teams vormt en gaan met die banaan.

Ik heb een ambivalente houding hiertoe. Ik hou namelijk erg van ontmanagen en ontregelen. In minder laagjes werken. In ‘power to the professional’. Tegelijkertijd is mijn antropologen hoofd op zijn zachtst gezegd sceptisch. Want wij mensen zijn nu eenmaal tribale wezens. Met een tribaal brein met een dun laagje verlicht vernis eroverheen. En ons tribale brein houdt van apenrotsen. Wij tribale wezens zijn dol op alles wat met hiërarcie te maken heeft. We haten het, houden er van en kunnen stomweg niet zonder. Als je zes kinderen, vijf minuten in een zandbak zet, is het er. Gekibbel. Gaan we een gat gaan graven of een hoog zandkasteel bouwen? Een van de kleuters stapt naar voren om een einde te maken aan het gekibbel en zegt resoluut: ‘we bouwen een kasteel met een diepe slotgracht ervoor’. Zo. Einde gedoe. Want dat is wat wij tribale wezens ten diepste willen van onze leiders: bescherming van de tribe tegen vijandelijke sabeltandtijgers of rivaliserende stammen en regelen dat interne strijd wordt beslecht.

Kunnen mensen in zelfsturende teams dat dan zelf niet; het zijn toch geen kleuters? Nou ja… op het gebied van groepsdynamiek dus vaak wel. Willen we een ouder die dat regelt. Een diep verankerde oermensbehoefte woont al generaties lang in ons tribale brein. We kúnnen het wel, maar het kost ons brein buitengewoon veel emotionele energie. Het kost werkkracht en we worden er soms ziek van. Van tribale groepsonveiligheid.

Is dit een pleidooi voor directief, dictatoriaal, autocratisch leiderschap? Nee. We kunnen heel goed samen sturen, deep democratisch besluiten, socratisch oordeel vormen. We hoeven niet elke dag naar CEO Gerrit of Annemarie te luisteren en kunnen prima per dag een ander teamhoofd hebben. Leiderschap kan een rol zijn en hoeft niet aan een vast persoon te kleven. Zolang de tribale rol van ‘chief’ maar is ingevuld. Want anders worden we onrustig. Werken in 'zwermen'… Tsja… Wij mensen formeren ons van oudsher nu eenmaal niet in ‘zwermen’. Hoe verleidelijk spreeuwenzwermen er ook uitzien op filmpjes. Homo Sapiens zijn namelijk geen vogels. We zijn apen. Primaten. En apen bouwen apenrotsen.