We zitten in een vertrouwenscrisis - Column DFT 12 april

Tribes van 150 mensen

Van oudsher vormden wij mensen tribes. Van zo hooguit 150 mensen. Met meer mensen konden we simpelweg niet communiceren als jager verzamelaar. Dat is namelijk het aantal, waarbij je elkaars namen kent en door de velden kan trekken op zoek naar bessen en wild. Je hebt iedereen van de tribe wel eens aangeraakt. En je weet precies waar je eten vandaan komt. Vertrouwen was makkelijk. Zien, proeven, ruiken met eigen zintuigen.

Rituelen en liedjes

Een tijdje later in de ontwikkeling van de mensheid gingen we ons vestigen. Als landbouwer. We zeggen wel eens dat we het graan hebben gedomesticeerd. Maar misschien is het andersom; het graan domesticeerde de mens en zorgde ervoor dat het zelf rijkelijk vermenigvuldigd werd. De mens was bereid om om dat lekkere korreltje heen te gaan wonen en zich te settelen. We konden aan taakverdeling gaan doen. Eigen vee fokken. Nog steeds wist je waar je lapje vlees vandaan kwam en dat vriend Bertus er eentje uit het gezin van Herman was. Je moest wel meer leren vertrouwen op anderen. We maakten rituelen, zoals oogstfeesten en liedjes over eieren. Legden ons lot in handen van Goden. Om te vertrouwen.

Verhalen en leiders

Toen onze landbouw efficiënter was en we gereedschappen gingen uitvinden, konden we in nog grotere getale gaan wonen. Dat vroeg wel om het uit handen geven van vertrouwen. We maakten instituties, zoals overheden. We gaven autonomie op aan stamleiders, in ruil voor tribale veiligheid. En verzonnen verhalen. Over dat geld een mandje appels representeert bijvoorbeeld. Verhalen waar je met z'n allen in moet geloven en op vertrouwen. Anders werken ze niet.

Bureaucratie en systemen

We gingen tribes van miljoenen mensen vormen. De verhalen werden groter. Er kwamen regels en wetten bij om te zorgen dat iedereen mee bleef doen. We industrialiseerden. De wetenschap liet ons oud worden. We bedachten heel veel procedures en processen. We leken de hemel aan te kunnen raken en onsterfelijk te kunnen worden. Onze welvaart was nog nooit zo groot. We vertrouwden op onze systemen en democratie.

Vertrouwenscrisis

Globalisering en het wereldwijde internet zorgden dat we zo verbonden, maar ook afhankelijk werden, dat het overzicht moeilijk te handhaven is. Een wereldwijde tribe. Het vertrouwen wordt op de proef gesteld. Oud worden heeft nadelen en we beseffen dat we de aarde uitputten. We bukken onder grenzeloosheid. Onze tribe is zo complex, dat leiders onmachtig zijn om in te grijpen. Wetten en regels zijn onvoldoende en worden continu uitgedaagd. En dan is er dat wereldwijde virus. Dat alles uitvergroot. Corona is een medische crisis. Die leidt tot een economische crisis. Maar ons echte probleem als mensheid, is dat we terecht zijn gekomen in een vertrouwenscrisis. We weten niet meer wie onze druiven voor de wijn heeft geplukt. En wie ons vaccin maakt. We stellen continu de vraag: welke politicus, arts, leraar, buurman is nog te vertrouwen. We zijn de hele dag bezig om aan te tonen dat iedereen een asshole is.