Wel of geen handen schudden: cultuurverandering gaat niet over cultuur maar over macht - column op Joop BNN VARA 4 maart 2020
Het klinkt misschien wat cru, maar een virusuitbraak is interessant als je antropoloog bent. Het lijkt of we de mensheid opeens in een pressure cooker hebben gestopt of in een deeltjesversneller. Processen in de samenleving die vaak heel langzaam veranderen, gaan opeens erg snel. Dat maakt ze fijn observeerbaar. We zeggen wel dat cultuurverandering moeilijk is. Maken ruzie over to Zwarte Piet of Niet. Maar is dat wel zo? Is verandering van cultuur-, omgangsvormen- of traditie moeilijk?
Handen geven
Zo is er het handen geven. Jaren lang hebben we elkaar in de haren gevlogen over de vraag of het toegestaan, onbeleefd, helemaal oké is als je moslim bent en je wilt uit religieuze overwegingen liever geen hand geven, maar je hand op je hart leggen of een hoofdknikje geven. Er zijn mensen om ontslagen en kranten over vol geschreven. Dat gaat vaak gepaard met termen als 'je moet respect tonen', 'de hand geven is een teken van ontwapening', 'het is een oude traditie'... We onderhandelen over het al dan niet handen geven als een cultureel fenomeen. Maar gaat het daar wel over?
Sinds een paar dagen stoppen we op sommige plaatsen met handen geven. Ik heb vanmorgen met open mond gekeken naar een filmpje waarin de Duitse minister van Binnenlandse Zaken, Horst Seehofer, geen hand wil geven aan bondskanselier Angela Merkel. Waarop Merkel een soort nieuw begroetingsritueel improviseert; iets met handen omhoog en glimlach. Het leukste is de dame erachter die dan een soort... begroetingsbuiging maakt die het midden houdt tussen een Moslima hand op hart gebaar, Rooms Katholiek kruis en Thaise Wai-buiging. Wat ongemakkelijk doch liefdevol gelach en iedereen gaat weer op z'n plek zitten. Overigens krap binnen hoest- en proest afstand, dus of het echt helpt... In Zuid-Korea geven mensen elkaar nu een voetje in plaats van een hand. Op sommige Nederlandse ziekenhuisdeuren hangt een poster met 'wij geven elkaar nu geen handen in dit ziekenhuis'. Drie dagen.. zo snel kan een van de oudste begroetingsrituelen veranderen.
Ziek
Ik verzorg regelmatig trainingen. Vorige maand nog hadden we een deelnemer die hartstikke verkouden was. Maar ze was zó gemotiveerd dat ze kuchend en proestend en met hoogrode konen van de koorts toch bij het avondcollege wilde zijn. De groep was heel lief voor haar: 'wil je kopje gemberthee', 'wat goed dat je er toch bij bent', 'wat een bikkel ben jij'. Mijn mede docent fluisterde nog wel in mijn oor 'lekker dan, zijn we straks allemaal ziek', maar de algehele mores was zorg en waardering. Volgende maand geef ik weer een leergang. En ga ik vragen of als iemand ziek is en flink hoest en proest, hij of zij de beleefdheid wil hebben om dan een dagje thuis te blijven. Op de school van mijn kinderen is al een dergelijke mail verstuurd. Niemand die dat gek vindt. Terwijl dit een majeure cultuurverandering is. Van toughen-up naar blijf even thuis. Van ik naar wij. Van Nederlands 'wat ben ik zielig ziek', naar Aziatisch 'sorry dat ik jou lastig val met mijn ziektekiemen'.
It's all about power
Cultuurverandering gaat niet over de inhoud. Niet over traditie. Niet écht over of straatnamen in Amsterdam manlijk of vrouwelijk zijn. Niet écht over de kleur schmink van Zwarte Piet. Niet écht over de introductie van een nieuw ICT systeem op kantoor. Cultuurverandering gaat over macht. Over wie er bedenkt dat er iets moet gaan veranderen. Over wie bepaalt of de aanleiding voor de verandering legitiem is. Over wie op welk moment aan de traditie mag komen. Over ranking. Over domeinen. Over spreekrecht. Over bescheidenheid. Over muren. Over gevestigden en buitenstaanders. Over delen of aanpassen. Of zoals Oscar Wild sprak: 'Everything in life is about sex. Sex is about power'. Ik maak daar graag van: seks en cultuurverandering zijn about power.
Dr. Danielle Braun. Corporate antropoloog. Directeur Academie voor Organisatiecultuur. Auteur van de Corporate Tribe, Building Tribes, Da's Gek en Tribaal kantoorgedoe.
