Nieuwjaarsrecepties, kerstpakketten en potlatches

Hoeveel heb jij er de komende maand in je agenda staan? Nieuwjaarsrecepties... We love them, we hate them. Vraag aan een willekeurige collega of hij of zij zich verheugt op de nieuwjaarsreceptie en je krijgt dikwijls een wat vaag antwoord in de trant van “ik houd niet zo van borrelpraat”, “moet ik iedereen weer zoenen, vooral die ene meneer van de derde etage – getver”, “ach ja, het hoort erbij hé”. Slechts een enkeling roept “ja leuk, ben dol op dat soort feestjes”. En toch... gaan we. En praten we er lang over na achteraf. We evalueren collectief de inhoud en vooral de presentatie van de speech van de directeur, vellen ons oordeel over de hapjes en wisselen uit wie we gesproken hebben. Of misschien moet je nog bijkomen van het eindejaarsfeest van jouw bedrijf. En heb je inmiddels uitgewisseld met je collega’s of het feest al dan niet beter, meeslepender, creatiever, duurder was dan dat van het jaar ervoor.

Waarom organiseren we ze eigenlijk; bedrijfsfeesten en nieuwjaarsrecepties? Als je het aan een antropoloog vraagt, zal hij of zij onmiddellijk naar de boekenkast lopen en daar het klassieke werk van Malinowski over het doorgeven van kostbaarheden door de Trobrianders op de eilanden in de West Pacific pakken. Of het latere boek van Mauss; “The Gift”. Of beginnen te vertellen over potlaches bij de Kwakwaka’wakw indianen van Noord-Amerika en Canada.

Als er één ding is waar antropologen het over eens zijn, is het wel dat het organiseren van feesten en het geven van cadeaus een belangrijk middel is om samenlevingen, relaties en economieën in stand te houden. Echter als er één ding is waar antropologen rollend over de grond over met elkaar vechten is het wel over hoe en waarom mensen dat precies doen. Met die laatste discussie zal ik je niet vermoeien. Voor de die hards: lees hier meer in een prima wiki artikel.

De Trobrianders leefden op de eilanden van de Pacific, bij New Guinea. Ze vaarden in kleine bootjes over de oceaan naar de andere eilanden, niet ongevaarlijk, om kostbaarheden door te geven. Die gave leek in eerste instantie belangeloos. De kostbaarheden werden niet geruild tegen bijvoorbeeld eten, maar echt weggegeven. Bij nadere observatie door Malinowsky, bleek er echter een ingenieus economisch en relationeel systeem van doorgeven te zijn. De kostbaarheden werden doorgegeven van eiland naar eiland, van stam naar stam. Het zou ondenkbaar zijn dat een stam de kostbaarheden te lang zou houden en niet weer zou doorgeven. Dat zou het einde van de relatie tussen de eilanders betekenen; een regelrechte oorlogsverklaring. Met het doorgeven van de kostbaarheden, werden ook andere zaken geregeld. Er werd gehandeld in “gewone” goederen en eten, er werden afspraken over huwelijken gemaakt en er werd geholpen na een ramp of bij de bouw van een huis. Het ingewikkelde systeem van het doorgeven van de kostbaarheden, werkte als een wegwijzer voor de vraag wie met wie welke relatie op een bepaald moment onderhield. Reciprociteit noemen antropologen dat. Je geeft iets, omdat je een relatie bestendigt en je zeker weet dat je ooit terugkrijgt, al is het veel later. Een soort Linked In avant la lettre... En daarom... gaan we ook de nieuwjaarsrecepties van onze netwerkpartners en klanten af.

Potlaches zijn enorme exorbitante feesten en schranspartijen die sommige indianengroepen van Noord Amerika en Canada hielden in de laat achttiende en begin negentiende eeuw. Een chief organiseerde een potlach, waar hij vrienden, maar vooral ook rivaliserende stammen uitnodigde. Het niet aanvaarden van de uitnodiging zou als een oorlogsverklaring worden opgevat: there was no escape. Op de potlaches werd de overvloed van de organiserende stam ten toon gespreid. Er was eten in overvloed. Cadeaus werden aan de rivalen gegeven. Het meest opvallende was dat er eten, goederen, kostbaarheden en (hoe gruwelijk) soms ook slaven ter plekke werden vernietigd of doodgeknuppeld. Het feest van de pure verspilling. Het doel van een potlach was om de status en overheersing van een bepaalde chief en stam in een gebied duidelijk te maken. Pure concurrentie en bevestiging van statuspositie dus. Het was vervolgens de beurt aan de rivaliserende stammen om een potlach te organiseren die de potlach van de gever overtrof... Tussen de stammen was er een soort haat-liefde, gedoogrelatie. Je zou ze con-collega’s kunnen noemen... Door de koloniale mogendheden werden de potlaches verboden, omdat ze als gruwelijk en verspillend werden gezien. Dat gaf sociale problemen, verstoorde verhoudingen en gaf gewelddadige conflicten die er eerst niet waren. Hoe op het oog afzichtelijk ook, de potlaches dienden een doel en waren een uitlaatklep in de regio. Vergelijk het met voetbal... of met bedrijfsfeesten... of met uitnodigingen voor nieuwjaarsrecepties van je concurrenten en netwerkpartners... Minder bloedig, maar wel onderwerp van gesprekken over groter, duurder, minder, crisis-achtiger dan dat van de con-collega’s of het feest van het jaar ervoor...

En dat kerstpakket dan? Ook hier zijn antropologen het niet helemaal eens. Sommige zeggen dat de mensheid wel degelijk zoiets kent als een “free gift”. Gewoon, dat je iets geeft aan een ander om dank je wel te zeggen. Of omdat je van iemand houdt. Of om je waardering te laten blijken. Of omdat je gelooft in delen, open source bronnen en de nieuwe tijd. Belangeloos. En andere antropologen vertellen je direct het verhaal van de Dana. De dana is een gift, meestal geld, die een gelovige Hindoe in India kan geven aan een Brahmaanse priester. Door het geven van een dana geef je een stuk van je slechte daden weg, zodat je die last niet meeneemt in je reïncarnatie naar een volgend leven. De priester is zo heilig en rein, dat de slechte daden niet aan hem blijven kleven, maar oplossen in het niets. Je kunt de dana niet zomaar aan een ander mens (bijvoorbeeld een arm iemand) geven. Dan zou je je slechte daden ook aan die persoon overdragen. Door het geven van de dana begin je weer met een schonere lei. Zoiets als de aflaten in onze middeleeuwen. Sommige antropologen noemen de dana een typisch voorbeeld van een “poisonous gift”. Je geeft alleen iets weg met de bedoeling schuld af te kopen of hekserij op te heffen. De gift is bezwaard, bevlekt of bevloekt. Je mag zelf kiezen of je het kerstpakket graag wilt zien als een blijk van waardering, of als bezwaarde gift om de overbelasting en zorgen die je werkgever je wellicht heeft bezorgd dit jaar ongedaan te maken...