Cultuur veranderen? Knoppen om aan te draaien

Over organisatiecultuur wordt veel gezucht, geschreven, gezwoegd en gezweet. We weten wel dat soft controls, cultuur belangrijk zijn naast hard controls. Maar het is zo’n lastig onderwerp om concreet te maken. Als mensen bij mij in een training komen of bij de leergang Corporate antropologie – aan de slag met organisatiecultuur en ik vraag hen wat ze komen doen, dan gaan mensen vaak allerlei bouwende en stapelende gebaren maken met hun handen. Alsof je probeert cultuur ‘vast te pakken’.

Een bekende antropoloog, Bateson, zei eens: ‘als je je hand opsteekt en ernaar kijkt, wat zie je dan? De meeste mensen zien dan vijf vingers. Maar een antropoloog ziet de ruimte tússen de vingers’. Cultuur gaat over de ruimte tussen mensen in. De onzichtbare lijntjes die mensen verbinden. De white spaces, of roze, bruine, groene, rode, blauwe ‘in between people’. Daar zit cultuur.

In ons managementdenken en MBA-achtige opleidingen overheerst het psychologisch paradigma als we naar organisaties en groepsdynamiek kijken. We interveniëren op individueel niveau. Stel: Annemarie werkt in een team. Het gaat niet zo goed met Annemarie in het team. Dat spreek je haar individueel aan. Zo hoop je dat Annemarie haar overtuigingen verandert, daardoor haar gedrag en werkprestaties bijstelt en dat zo de samenwerking en sfeer in het hele team verbetert. De knop om aan te draaien is dan het individu. Soms is dat effectief. Vaak ook niet. Stel je voor, het werkt niet en je neemt afscheid van Annemarie. In plaats van haar komt Petra in het team. Aanvankelijk ben je verheugd: heerlijk, wat een frisse wind. Maar na zes weken… denk je toch… hee… Petra lijkt best veel op Annemarie. Daar zit cultuur: dat je in een bepaalde context iets anders doet dan je individueel van plan bent. Dat er als het ware een soort deken over een team of organisatie heen ligt. Je hebt als leider of begeleider niet alleen te maken met de optelsom van individuen in een groep, maar met een soort aparte entiteit die je ‘cultuur’ kunt noemen.

Hoe werk je nu met of aan die entiteit ‘cultuur’? Hoe beïnvloed je die? Uit de culturele antropologie weten we dat cultuur lastig te veranderen is, maar dat cultuur wel continue verandert. Cultuur verandert niet in tsunamiachtige uitrolprogramma’s. De vijf nieuwe kernwaardes op de koffiemok schrijven heeft maar beperkt effect iedereen door een trainingsprogramma jagen is vaak ook wat teleurstellend qua resultaat. Wat we wel weten is dat je cultuur kunt beïnvloeden door een aantal interventies die wij mensen al eeuwen en eeuwen doen. We weten namelijk al lang hoe je tribes bouwt. We zijn het alleen soms even vergeten in onze gebouwen van beton. Culturele knoppen om aan te draaien zijn:

• Vertel verhalen. Verhalen over ontstaan van cultuur. Over het waarom van de verandering. Over de toekomst. Over dromen.
• We weten dat mensen gevoelig zijn voor verhalen met elementen die ons brein ‘lekker’ vindt: humor, seks, geweld, bloed, liefde, felle kleuren doen het goed. Hier kan je gebruik van maken bij cultuurverandering.
• Sluit aan bij bekende narratieven: is er al een corporate story of ‘religieuze mythe’ haak daar dan bij aan.
• Geef mensen met frisse ideëen zendtijd en ranking. Frisse meningen verdienen bescherming, anders worden ze al snel door traditie doodgeknuffeld.
• Vier rituelen die gaan over verandering en vernieuwing. Fusie: vier zoals je een bruiloft viert. Afscheid: begraaf oude ideëen en verdeel de erfenis. Nieuwe start-up: bouw totems.
• Leiders gaan voor. Je hebt als leider geen extra salarisschaal omdat je zo slim bent, maar omdat je bereid bent onzekerheid van de tribe te dragen en naar voren te stappen bij vernieuwing waar anderen terug deinzen. Stap naar voren en vertel een goed verhaal.

Dr. Danielle Braun – corporate antropoloog. Auteur van de boeken de Corporate Tribe, Building Tribes en Da;s Gek. Danielle is directeur van de Academie voor Organisatiecultuur, boardroombegeleider, geeft college's op de Universiteit en is publicist onder de titel #antropoloogdesvaderlands. In januari staat ze op de planken met een theatertour over haar reizen en de levenslessen daar uit.