Antropologie - Deep Democracy - Systemisch werken; klopt dat samen?

Hoe verhoudt het zich?

Elke leergang of training zijn er wel een paar deelnemers naar op zoek; de overeenkomsten, verschillen, verhoudingen tussen antropologie, Deep Democracy en systemisch werken of systeemopstellingen. Er is een onderbuikgevoel, een weten, dat het iets met elkaar te maken heeft. En toch is het anders en werken en leven de beoefenaars ook wel in verschillende 'tribes'. Ze kibbelen ook weleens.

Het is niet gek dat 'het samen klopt'; er zijn gemeenschappelijke roots. Grondlegger van het systemisch werken en denken was Bateson, bioloog en antropoloog. Dus ja, er zit antropologie en ecologie in systeem denken. Zowel de grondleggers van Deep Democracy, Mindell en Lewis, als van Systemisch werken, Hellinger, hebben hun roots in Afrika en moesten omgaan met blank zijn in een zwarte omgeving en hebben zich daardoor verdiept in de polariteiten en het belang van context. En veel antropologen zijn natuurlijk ook Afrika Ubuntu liefhebbers. Alledrie de stromingen doen iets met patronen, met kwantum fysica, met de ordening der dingen, en hebben ruimte voor een andere werkelijkheid dan alleen het lineaire maakbaarheidsdenken. En er is een voorliefde voor accepteren van wat er is en als facilitator of begeleider of nderzaoeker neutraal of meervoudig partijdig zijn. Dus ja, er zijn veel cross overs én een paar verschillen. Zo is antropologie een wetenschap en al oud en meer beschouwend. Deep Democracy en Systeemopstellingen zijn meer methodieken, jonger en kennen meer praktische toepassingen voor herstel en interventie.

Binnen de Academie voor Organisatiecultuur zijn we bekend met systemisch werken en denken. Allemaal weten we wat het is en hebben er mee gewerkt. Sommigen van ons zijn intensief opgeleid en werken ook met opstellingen. Voor mij de hoogste tijd om naast het lezen, samenwerken en ervaren eens een gedegen kennismaking te ondergaan. Ik volgde een dag een workshop organisatieopstellingen bij Barbara Hoogenboom, eigenaar Hellinger Instituut. Absolute aanader en ik ben Barbara zeer erkentelijk voor een mooie en leerzame dag, in het besef dat een dag natuurlijk veels te kort is en absoluut naar meer smaakt. Ben hard aan het studeren. 

Drie systemische principes: erbij horen, uitwisseling, ordening

Nu ik dieper in systemisch werk ben gedoken ben ik vooral geraakt door een heel fijn rijtje. Een rijtje dat zich uitstekend leent voor de vraag: klopt het nog. Wat systemisch werkers doen, is steeds bij een individu, familie, organisatie, samenleving de vraag stellen of er balans is, evenwicht in deze drie principes. Of het allemaal een beetje klopt. Nieuw deze vragen? Nee hoor; in de corporate antropologie en in Deep Democracy werken we er ook mee. Soms met dezelfde taal, soms met net even andere woorden. Maar de consequente manier van checken en soms ook 3D visueel maken (opstellen) van een vraagstuk, waardoor je snel kunt onderzoeken 'of het nog klopt' vind ik aansprekend en fascinerend. 

De drie principes zijn:

1. Erbij horen. Elk mens heeft behoefte aan binding. En een groep, syteem (tribe zouden antropologen zeggen) heeft behoefte aan eenheid, aan compleet zijn. Uitsluiting geeft verwarring. In je gezin van herkomst speelt het al. Hoort iedereen er echt bij of sommige mensen meer- en anderen minder. Worden er mensen niet genoemd, bijvoorbeeld omdat ze overleden zijn en dat te pijnlijk is. Of is die rare oom Johan geëxcommuniceerd? In organisaties is er soms opeens een hele managemntlaag weggereorganiseerd of een bestuurder gewipt. En daar hebben we het dan maar liever niet meer over. Maar het systeem 'weet het'. In antropologische termen: als je niet goed afscheid neemt van oude geesten, blijven ze toch echt op het stoeltje zitten. In Deep Democracy besteden we er natuurlijk heel erg veel aandacht aan, dat alle rollen, stemmen mogen meedoen. Maken we een onderscheid tussen rollen en personen. In antropologie is er veel aandacht voor in- en uitsluiting, emic- en etic kijken, tribale oergevechten en gek en normaal.
2. Ordening. Ranking zeggen we dan in de antropologie. Hoe verhouden de mensen of onderdelen in een systeem, in een tribe, in een groep zicht tot elkaar? Heeft iedereen wel hetzelfde spreekrecht of klinkt de stem van de een toch luider dan die van de ander? Een verschil tussen systemisch werken en antropologie is dat Hellinger wel ideaalbeelden had over ordening; van links naar rechts in een opstelling, mannen gaan voor vrouwen, oud gaat voor jong. In de antropologie gaan we er meer vanuit dat dat in verschillende culturen anders kan zijn. Maar ordening is altijd nodig. Wie het schema kent van tribale rollen in organisaties weet dat ook ik als antropoloog er van houd als 'het klopt' en je niet te rare dingen uithaalt met tribale oer-ordening. Deep Democracy geeft juist veel handvatten om rankingsverschil te nivelleren, zodat echt alle stemmen, ook 'van de kleintjes' of 'de minderheid' gehoord kunnen worden.
3. Uitwisseling in geven- en nemen. Klopt het hoe wij tijd, middelen, geld, aandacht, liefde, plek verdelen? Geeft de een meer dan de ander en is dat oke of storend. Stroomt het of is er disbalans? In de antropologie heet het reciprociteit; wederkerigheid. Een bekend verhaal is dat van de mensen op de Trobriand eilanden die een ingewikkeld ritueel hadden rondom het doorgeven van de Kula schat. In een Kula ring werd een kostbare schat steeds doorgegeven. Eigenlijk met het doel om te checken of de wederkerigheid, de uitwisseling nog wel klopte. In het kielzog van de magische schat volgden dan de uitwisseling van wereldlijke goederen, vruchten en huwelijkspartners. In systeemopstellingen is er d emogelijkheid om de disbalans inzichtelijk te maken, te bespreken, te herstellen of te aanvaarden dat er disbalans is geweest en daarin meer rust te vinden. Erg mooi en denk ik een waanzinnig rituele handeling bij scheidingen van privé- of zakelijke aard. 

Verschillende tribes, verschillende woorden, zelfde bedoeling:

Systemen, groepen, tribes...

Totems, bestemming, bedoeling...

Patronen, systemen, velden...

Ordening, ranking, rollen...

Heelheid, collectiviteit, role maps...

Onder water, onderstroom, insidersblik...

Onderzoeken, pijlen gooien, opstellen...

Neutraal,emic-etic, meervoudig partijdig...

Het zijn wezenlijke verschillen én aanvullingen. Voor mij erg verrijkend, een nieuw stukje patroonmatig kijken erbij. 

'Ik vraag je ten diepste om geduldig te zijn naar alles dat onopgelost is in je hart, en om alle vragen lief te hebben zoals afgesloten kamers en als boeken, geschreven in een vreemde taal.'

Rainer Maria Rilke - Duits dichter 1875-1926