Waar geen afscheid wordt genomen, gaat het spoken - Column DFT 7 november

Arib

Na 24 jaar volksvertegenwoordiging vertrekt Khadija Arib zonder afscheid. Dat wilde ze zelf zo en dat heeft de Kamer 'gerespecteerd'. Enkele collega kamerleden hebben geprobeerd om toch nog iets van een afscheid te doen in de vorm van een videoboodschap.

Afscheid nemen moet

Afscheid nemen in het leven, in de samenleving en in organisaties doet ertoe. Is wezenlijk. Waar geen afscheid genomen kan worden, waart wrok rond, kan de rouwfase niet goed in gang worden gezet en gaan verhalen en geesten rondspoken. We weten het van rampen en oorlogen, bij vermissingen, bij overlijden en uitvaarten in COVIDtijd, bij plotsklaps verdwijnende liefdes of vrienden: gebrek aan afscheid is traumatisch en verwerking duurt langer dan als er gelegenheid is geweest voor laatste woorden en rituelen. 

Afscheid bestendigt sociale orde

Overal ter wereld zijn afscheidsrituelen bij vertrek en overlijden. Op de Diaz del Muerto, de Dag van de Doden, in Mexico worden een keer per jaar de overleden voorouders geëerd. Met kleurige dodenkostuums, oranje bloemen en picknicks op de graven, worden de spirits naar de families gehaald. Relaties worden bestendigd tussen verleden en heden, familiebanden aangehaald en herinneringen opgehaald. De deal met de geesten is dan wel, dat ze de rest van het jaar niet komen rondspoken en netjes in het hiernamaals rusten. Bij de Tana Toraja, in Sulawesi Indonesië draait alles om het leven in het hiernamaals. Begrafenissen zijn dagenlange festivals. De ziel van de overledenen reist op de geest van offerdieren naar het hiernamaals. Het schenken van de offerdieren zegt alles over de sociale verhoudingen in het dorp en tussen families. Wie schenkt aan wie een koe, varken of kip. Vetes worden beslecht en huwelijken bezegeld via de offerandes. Op de uitvaart worden de rijstgronden verdeeld over de nazaten. Afscheid bestendigt sociale orde. Afscheid nemen doe je niet alleen als eerbetoon voor wie vertrekt, maar met name voor de achterblijvers. Dat is in de wereld zo, maar ook in organisaties en de samenleving. Je roemt wat je wilt behouden en zwaait ongewenste cultuur- en gedrag voor eeuwig uit. Je verdeelt gedachtengoed en overgebleven werk, en vertelt of een plek zal worden opgevuld door een nieuwe functionaris of niet.

Er zit hier nog een spirit op de stoel

Als er geen goed afscheid wordt genomen, is het net of een plek, een functie, een stoel, een rol, bezet blijft. Of de geest van de founder van een bedrijf, of van een bijzondere politicus nog steeds rondwaart. Krijgen nieuwe rolmodellen geen kans en worden er nog steeds de urenregistratiebriefjes van 'oprichter Jan' ingevuld omdat Jan dat altijd zo deed. Het is of je continue een ziel op je pad vindt, als je iets wilt innoveren of veranderen. In een familiebedrijf waar ik als adviseur kwam helpen, waarde nog steeds de geest van bedrijfsfounder Egbert rond, die inmiddels al jaren met pensioen was en in een verzorgingshuis woonde. Alles ging 'zoals Egbert had bedacht', en innovatie kreeg weinig ruimte. Er was kantoorgebrek in het pand, maar de oude kamer van Egbert met het grote teakhoutenbureau werd niet gebruikt. Op een goede dag hebben we met een paar jonge medewerkers het teakhouten bureau van Egbert op de parkeerplaats gesleept, er een jerrycan benzine overheen gegooid en in de hens gestoken. Pas toen was de geest van Egbert uit het bedrijf gerookt. 

Eer bewijzen en uitroken

Oude geesten moet je eren. Voor 24 jaar bewezen dienst. En uitroken. Zodat ze kunnen loslaten en kunnen worden losgelaten. Pas als je loslaat, kan een nieuwe leider weer vastpakken. Wie geen afscheid organiseert, schept een spookhuis.