Na een pandemie volgt vrijwel altijd oorlog - Column DFT 28 februari
Leren van wat we al weten
Het is een oude antropologenles. Na een pandemie volgt bijna altijd sociale ontregeling en oorlog. Ik sta regelmatig op het podium om te vertellen over antropologie en cultuur. Leren van wat we al weten. De laatste tijd wordt mij vaak de vraag gesteld: hoe kom je nu uit zo'n pandemie, hoe pak je het gewone leven dan weer op? Ik vind het niet echt leuk om daar antwoord op te geven. Want al in mijn eerste studiejaar antropologie leerde ik; na een pandemie volgt vaak de oorlog. Tuurlijk zou ik ook graag meegaan in fantasiën van hoopgevers en BNers die op poezelige filmpjes met veel yoga quotes uitleggen dat het beter zal worden. Dat we liever gaan zijn. Eenheid als mensheid gaan vormen. Transformatie nu begint. De after shock herstelfase aanbreekt. We de aarde gaan respecteren. Minder gaan consumeren. Nope. Helaas. Na een pandemie worden mensen doorgaans niet liever, leert de geschiedenis. Ieder voor zich en de dictator voor ons allen.
Verstoorde verhoudingen en te groot centraal gezag
We zagen het in Nederland en op de wereld. Corona verstoort sociale verhoudingen en wakkeert overheidswantrouwen aan. Tijdens de Spaanse Griep was er woede, omdat de, door enkele nonnen beheerde sterfhuizen, overvol raakten. Pandemische maatregelen leiden overal en in alle tijden tot woede en complotdenken. Tijdens de pest kwamen de flagellanten verhaal halen op de Joden. In de Afrikaanse Ebola pandemie werden ambulances aangevallen, omdat de bevolking ervan overtuigd was dat de ambulancemedewerkers Ebola expres kwamen verspreiden. Niet heel raar overigens. De ambulances doken vaak op als er enkele besmettingen waren en daarna kwamen er meer. Tijdens een pandemie groeit de roep om sterk centraal gezag. Ik kom veel in ziekenhuizen, waarin werd gefluisterd: 'ook lekker hoor, covid leiderschap. Geen ondernemingsraden gedoe, lekkere snelle lijntjes'. Als de angst groot is, houden we van stevig gezag. En dat is ook nodig. Als Rutte te veel aarzelt, gaan we grappen maken over zijn gebrek aan manlijkheid. Alle genderneutrale duscussies ten spijt; in crisis willen we Trump testosteron, Spoetnik zilverruggen, Merkel schoudervullingen of zorgzame Ardern strengheid om te kunnen doorpakken en besluiten. Sommige leiders stappen na de crisis keurig terug. Anderen hebben de smaak van de macht geproefd ,en verschansen zich in een corona proof bunker om dan kei- en keihard als een Anaconda toe te slaan.
De realiteit onder ogen zien
We zijn ons helemaal te pletter geschrokken. Van een oorlog zo dichtbij in onze achtertuin. Zitten nog filmisch in de shock. Demonstreren, durven geen grappige filmpje te posten, huilen met onze kids op de bank en vieren geen feestjes. De oorlog komt binnen. We negeren dat we dat al wisten. Russische mediatrolbeleid was al bezig om polarisatie te voeden. Corona dreef ons uit elkaar en legde een voedingsbodem voor geweld. Putin maakte zich onafhankelijk van het Westen. de Navo schaalde op aan de grens van Litouwen. De oorlog was er al en niemand die het zag.
Herdenk
Het is logisch en verleidelijk dat oorlogsangst ons brein en gesprekken nu overneemt. De realiteit van post pandemische tijd is keihard. Laten we iets niet vergeten te doen: het trauma van twee jaar corona herdenken. Rouwen, de doden een eervol monument geven, onze verdeeldheid vergeven, checken op mentale gezondheid. Onopgelost pandemisch trauma geeft voeding voor geweld. Fight it.
