Cultuur: dat ding tussen mensen – Column DFT 7 oktober 2019

Cultuurgedoe bij de Amsterdamse brandweer en zelfs een weggepeste commandant. De Nationale Politie wordt aangesproken. Het GVB lukte het om het roer om te gooien. Bedrijfscultuur, Nederlandse cultuur, Surinaamse cultuur, Turkse cultuur, West-Friese cultuur, Joods-Christelijke cultuur, boerencultuur. We claimen en identificeren. Cultuur: dat ding dat bindt en waar we om vechten.

Waar zit cultuur? Soms zeggen we ‘cultuur zit in mij’. Oké… maar waar dan precies? Tussen je oren? Hart? Onderbuik? Linkerteen? Antropologen zeggen dat cultuur tússen mensen zit. Het zijn de onzichtbare lijntjes die mensen verbinden. Als je je hand op steekt, zien de meeste mensen vijf vingers. Antropologen zien de ruimte tússen de vingers. Daar zit cultuur.

Waarom hebben wij mensen zo iets als cultuur? Dieren hebben dat niet. Vreten elkaar gewoon op en gaan onder een boom liggen slapen. Mensen hebben cultuur om de chaos van het leven te ordenen. En daarmee houden we brein-capaciteit over voor andere slimme dingetjes, zoals smart phones ontwikkelen en naar Mars vliegen.

Cultuur ordent het leven van alledag. Vandaag heb je honderden beslissingen genomen. Of je wel of niet naar je werk gaat, of je ruzie maakt thuis of niet, wat je op het brood van je kids smeert. Maar je hebt een heleboel beslissingen ook niet bewust genomen. Waarschijnlijk heb je kleren aangetrokken voordat je naar je werk of de supermarkt ging. Je stond voor je kast en dacht ‘wat ga ik eens aantrekken’, rekening houdend met weer, moods, agenda. De kans is bijzonder klein dat je dacht: ‘Gá ik iets aantrekken vandaag, of ga ik lekker bloot’. Dan werd het een andere dag. Nou daar zit cultuur. Dat je gewoon weet: in de Albert Heijn heb je kleren aan. Cultuur ordent de chaos van alledag. Zodat we brein-rust hebben. Zo zijn onze manieren. Zo doen we dat hier nu eenmaal.

Cultuur bindt en vormt ons tot tribale groep; in staat om sabeltandtijgers te verslaan en mammoeten te vangen. In de oertijd en nu. Des te gevaarlijker het werk - politie, brandweer - des te sterker de cultuur. Grote sabeltandtijgers, uitslaande branden of Mocro-Maffiosi vragen om stevige lijntjes tussen vingers.

Tragisch: wat ons bindt en beschermt belast ons ook. Wie cultuur wil veranderen stort mensen in brein-chaos. En dat vindt ons brein niet leuk. ‘Kom niet aan mijn manieren’. Cultuurverandering lukt alleen met respect voor onderliggende oorzaak en ordening. Nooit vanuit afkeuring, opgestoken vingertjes of arrogantie. Eerst begrijpen, dan begrepen worden. Eerst volgen, dan leiden.