Beëdiging van een staatsecretaris in het Fries. Belangrijk of ongepast? - Column DFT 17 januari

Balletje

Ik gooide er eens een balletje over op op social media.

'Wees jezelf en pas je aan. Een duivels dilemma waarmee we vanaf de wieg worden geconfronteerd. Je eed voor een Nederlandse regeringspost afleggen in het Fries. Leuk, origineel of ongepast? En als het in het Turks was geweest? Of in het Surinaams?'

Staatssecretaris De Vries deed het; haar eed afleggen in het Fries, bij haar beëdiging als staatssecretaris van toeslagen en douane. Het regende reacties. Van 'ongepast', 'raar', 'dan is het niet mijn staatssecretaris' via 'fris', langs 'hoezo stel je de vraag, want Fries is een officiële landstaal' tot 'azijnpisser'.

Na wat heen en weer gebal, zoals dat gaat op twitter en zo, eens wat inzichten op een rijtje.

De feiten

Het mag. Een eed of gelofte afleggen in het Fries. Fries is een officiële taal in Nederland. Overigens is dat begrip officiële taal nog een heel dingetje om te begrijpen. Want, zo leert de Rijksoverheidswebpagina ons:

'Nederlands is de officiële taal van Nederland. De Nederlandse Gebarentaal (NGT) en de Friese taal in de provincie Fryslân zijn beiden door de wet erkend in Nederland. Het Fries is de tweede officiële taal in de provincie Fryslân. Op Bonaire, Sint-Eustatius en Saba (BES-eilanden) zijn naast Nederlands ook Papiaments en Engels erkend als officiële talen. Nederland heeft via Europese afspraken Limburgs, Nedersaksisch, Jiddisch (Jiddisj) en Sinti-Romanes als regionale of non-territoriale taal erkend.'

De wet en de mores

Wat ik opvallend vond, was hoe graag in het debat, met name Friezen, de wet aanhalen. En dat snap ik heel goed. Net als mensen nu heel blij zijn met de erkenning van Nederlandse Gebarentaal als officiële taal. Overal ter wereld is het belangrijk voor minderheidsgroepen met een eigen taal om erkend te worden in het mogen gebruiken van die taal. Onderdrukking, genocide en achterstelling is vaak gebeurd via het instrument van verbieden om de eigen taal te spreken of erin onderwezen te worden. Mensen die aangaven dat ze het niet gepast vonden, deden juist vaker een beroep op de mores, gevoel en de communicatiefunctie. Het mág wel, maar moet je het ook willen? Zoals een persoon opmerkte: 'vragen of iets gepast is anno 2022 lijkt wel ongepast of op z'n minst ongemakkelijk'.

Taal is drager van cultuur en identiteit

Taal is meer dan een rijtje woorden. Taal is de drager van cultuur. En cultuur is identiteitsbepalend. We leven in een periode waar cultuur, identiteit en daarmee ook taal steeds meer aandacht vragen. Jezelf zijn is voor veel mensen belangrijk. En zeker als je behoort tot een minderheidsgroep wil je gezien, gehoord en erkend worden. Andere mensen vinden dat er dan weer te veel nadruk ligt op dat ik. En missen in deze tijd het groepsgevoel en collectiviteit. Vinden dat identiteit en politiek te veel verweven raken. Het dilemma tussen 'wees jezelf en pas je aan' is hoogstpersoonlijk, maar steeds meer ook politiek.

De eed als persoonlijke ervaring of als belofte aan het volk

Naast de wet en de mores is rolopvatting in deze ook interessant in de afweging. Als je de eed ziet als een heel persoonlijke belofte aan jezelf, dan is er natuurlijk veel voor te zeggen dat je dat in een taal doet die voor jou de juiste lading heeft. Dat zou er overigens voor pleiten dat een eed afleggen in het Arabisch, Limburgs of Frans ook zou kunnen. Zie je de eed meer als een belofte aan heel het Nederlandse volk, dan is toegankelijkheid en verstaanbaarheid wenselijk en zou dat kunnen pleiten om de taal die in de regering wordt gesproken, het Nederlands, te gebruiken. Communiceer je naar binnen of naar buiten zeg maar.

Context, momentum, gepastheid

Ieder zal eigen conclusies trekken naar aanleiding van deze gedachtenspinsels. Het is voor mij een bevestiging dat taal ertoe doet. Dat woorden kracht hebben. Dat context, doel, momentum ertoe doen. En dat zowel de wet en de feiten belangrijk zijn, als ook het gevoel en de mores. En dat ik de vraag of iets gepast is graag wil mogen blijven stellen. Ver na 2022. En binnen de wet.