Aan sommige ziektes ga je dood - column DFT 30 januari

Yep. Er is een hoop mis in de GGz. Te lange wachtlijsten voor mensen die ernstig ziek zijn. Perverse prikkels in de financieringsstructuur, waardoor het financieel aantrekkelijk is om complexe patiënten niet in behandeling te nemen. Kastje naar de muur doorgeschoten specialisatie. Relatief weinig medische innovatie in het vakgebied. Diagnose gerichtheid. Te weinig expertise voor nieuwe patiëntgroepen zoals transjongeren, klimaatdepressieven en getraumatiseerde vluchtelingen. Weinig multicultureel perspectief in de psychiatrie. Honderd TBSers die in de gevangenis wachten op een behandelplek. Een waslijst vol klachten

Maar er is ook iets mis met óns. Samenleving. Publiek. Patienten. Clienten. Geliefden. Mantelzorgers. Rouwenden. Nabestaanden. We willen aan de ene kant dat mentale problemen en psychiatrische ziektes als 'serieuze ziektes' beschouwd worden en aan de andere kant accepteren we niet, datgene wat dan ook inherent is aan ziekte. Dat je soms ook níet geneest.

Sinds een aantal jaar is er meer openheid over mentale problemen, depressie en psychiatrische problematiek. Maatschappelijke initiatieven als als 'Hé het is oké', het Depressiegala en coming out verhalen van BNers hebben bijgedragen aan het doorbreken van maatschappelijk taboe. Mentale ellende is bijna 'fact of life' geworden en zeker onder jongeren is het heel normaal om te zeggen 'dat je dipt'. Grote bedrijven hebben naast een diversiteitsconsultant ook een 'neurodiversiteitsmedewerker' in dienst.

Tegelijkertijd neemt de onvrede over de GGz toe. Er lijkt niks hippers op een feestje of op social media om bovenstaande klachtenlijst op te sommen en ervaringsverhalen uit te wisselen over hoe weinig je écht gezien bent door 'De GGz'. Er is een anti-psychiatrie bubbel waarin het stoer lijkt, om te zeggen dat psychiaters pillendokters zijn en dat je beter een coach kunt nemen. Een deel van die coaches, al dan niet zelf ervaringsdeskundig, die zich tegenwoordig graag traumaheler of traumacoach noemen, doet daar een schepje bovenop en vermeldt uitgebreid op zijn of haar website dat zij wél de tijd voor je nemen en naar je verhaal luisteren in tegenstelling tot je psychiater.

Daarmee wordt de GGz, en vooral al die toegewijde psychologen, psychiaters en psychiatrisch verpleegkundigen en ondersteuners geen recht gedaan. Als je rustig met mensen een op een spreekt, zijn er veel, heel veel verhalen van patiënten en naasten over hoe goed ze geholpen zijn. Verhalen van hoop, herstel en genezing. Van lichter en dragelijker maken. En van bijstaan als de ziekte slechts te verdragen is en niet te genezen.

En juist in dat laatste zit de angel. In rouwadvertenties van mensen die aan kanker of een andere slopende ziekte zijn overleden lees je teksten als 'na een moedige strijd...'. Of 'Jantien heeft zo hard gevochten, maar de ziekte was sterker'. Niemand die het in zijn hoofd haalt om de oncoloog aan te klagen of de cardioloog naar de hemel te vervloeken, nadat een chemokuur niet aanslaat of een hartreanimatie mislukt.

Bij dood door psychiatrische ziekte, of als er een TBSer een misdrijf begaat op verlof, gaan naasten en samenleving uit hun dak. Dan is er meestal een systeem, instelling, psychiater, regering die heeft gefaald. Zeker bij suïcide is de wanhoop, woede en het verdriet dikwijls zo groot dat het heel moeilijk is om te aanvaarden: de ziekte was te sterk voor mijn geliefde.

Onze samenleving is in een staat geraakt waarin er meer mensen mentale problemen hebben. De oorzaken kunnen we een beetje vermoeden, maatschappelijke leegte financiële teloorgang, de aftermath van COVID, jongeren die toekomstdromen moeilijker kunnen vastpakken, systeemfalen, klimaatzorgen... wie zal het zeggen. Dat betekent dat er meer mensen psychisch ziek worden. Als er meer mensen kanker krijgen door luchtvervuiling en roken, dan faalt de samenleving, maar niet de oncoloog. Als er meer mensen mentaal ziek worden en daardoor overlijden, dan faalt de samenleving, maar niet de psychiater.

Psychiater Dirk de Wachter sprak zo mooi de woorden dat we moeten ophouden te denken dat psychiaters Goden zijn. Dat die psychiaters daar ook vooral zelf mee moeten ophouden. Psychiaters zijn dokters. Die fantastisch werk doen. Hoop en bijstand verzorgen. Die ziektes sóms genezen. Maar van sommige ziektes ga je dood. Als er meer mensen ziek worden, gaan er meer mensen dood. C'est ça.