Da's gek - een antropologische kijk op 'normaal'
Hoe vaak had jij vandaag al een oordeel ergens over? Vond je iets raar, of ongewoon?
In boek ‘Da’s gek – een antropologische kijk op normaal’ neemt Danielle Braun je mee op reis en laat je met de blik van een antropoloog kijken naar gek in de wereld, gek tussen mensen, gek op het werk, gek in de zorg en gek is geweldig. Door haar frisse blik op de mens raak je prettig in de war, waardoor je leven nooit meer hetzelfde wordt. Je maakt kennis met het vogeltje Harry, leert te hangen in het ondertussen, gaat paradijsvogels waarderen en leert ‘bubbel-polygaam’ en ‘radicaal-realistisch’ te zijn.
In 25 verhalen geeft ze antropologische levenslessen, met daarbij prikkelende, reflectieve vragen. Door haar frise blik op de mens raak je prettig in de war, je leven zal nooit meer hetzelfde zijn. In een antropologisch begrippenkader na elk verhaal leer je tegelijk ook de basisbegrippen van de antropologie. Je wordt, kortom, zelf een beetje antropoloog. Van je eigen leven en je eigen organisatie. En kijkt anders naar de wereld.
Een ring door je neus is voor veel mensen gekker dan eentje door je oor. Getrouwd zijn als man met drie vrouwen tegelijk is gek, maar drie vriendinnen hebben als vrouw is heel gebruikelijk. Je eigen hond opeten is gek, maar je eigen varken niet. Op de Dam ‘Allahu Akbar’ roepen tijdens de dodenherdenking geeft problemen, kannibalisme mag ook niet, maar als een priester in de kerk zegt dat hij het bloed van Jezus gaat drinken, vinden we dat heel gewoon. Hoe vaak heb je vandaag al een oordeel over iets gehad? Over iets wat je las in de krant? Over een nieuwe procedure op je werk? Over het kapsel van de buurvrouw? We oordelen de hele dag over gek en normaal.
Maar wat is dan precies gek en wat is normaal? Wie bepaalt dat eigenlijk, en hoe? Mensen zijn tribale wezens. We leven in groepen en daarbinnen meestal bij voorkeur in paren of gezinsverband. Om de groep veilig te houden en te kunnen overleven, spreken we onderling omgangsvormen af. Eigenlijk ontstaan die in de loop van de tijd. We stellen grenzen en categoriseren. Die afspraken, normen en waarden noemen we cultuur. En cultuur bepaalt wat je gek vindt en wat niet. Als jouw wieg ergens anders had gestaan, had je waarschijnlijk van andere dingen gezegd: ‘Da’s gek’.
We creëren tribes met elkaar en daaruit ontstaat cultuur. Op ons werk ontstaan daardoor systemen en organisaties. Soms echter zijn deze ver afgedreven van wat wij mensen eigenlijk met elkaar willen. We leven het liefste in veilige tribes, waar we elkaar zien en onze eerste levensbehoeften kunnen vervullen. Waar we kunnen liefhebben en vertrouwen. Toch bouwen we in organisaties en in de samenleving soms ook rare, ontzielde tribes. Omdat we onze systemen zo inrichten dat we procedures en papier belangrijker vinden dan menselijk contact. Dan vergeten we wat wij als mensen zo nodig hebben. Werkelijk contact en heelheid. Mensen zijn nu eenmaal niet allemaal hetzelfde en hebben ook niet hetzelfde nodig. Die bureaucratie en standaardisatie kan gekmakend zijn. Als je goed om je heen kijkt, zie je dat we op sommige plekken in de samenleving en in organisaties ver van onze tribale, menselijke behoeften zijn afgedwaald. Richten we bijvoorbeeld een ziekenhuis in naar specialismes en is de hele mens een beetje ‘zoekgeraakt’. Kijken collega’s in een bedrijf elkaar niet meer echt in de ogen, wat samenwerking bemoeilijkt. Daarmee onthechten we misschien ook wel de samenleving; voelen we ons minder veilig en worden we eenzamer. Het is eigenlijk gek dat we dat normaal zijn gaan vinden.
Van nadenken over wat gek is en normaal kan je een beetje in de war raken. Dan ga je alles wat je van tevoren gewoon voor waar aannam, ter discussie stellen. Cultuurrelativisme noemen we dat. Dan leer je dat wat jij gek vindt, ook maar een idee is. Dat stretchen is verrijkend. Het opent je wereld. Het helpt als je als het ware je camerastandpunt een beetje verder uitzoomt dan je gewend bent. Dan kijk je door nieuwe ogen naar jezelf en je omgeving. Als je dat steeds opnieuw doet en jezelf leert je oordeel uit te stellen, wordt gek opeens normaal en normaal gek. Je traint je verwonderde blik en je compassiespier als het ware. Een onontbeerlijke eigenschap voor leiders en veranderaars. Het leidt tot betere gesprekken voeren, bijvoorbeeld over waarom mensen weerstand bij een verandering hebben. Je culturele intelligentie trainen vraagt om een beetje dissociëren. De blik van de buitenstaander, de reiziger, de antropoloog. Antropologie maakt vertrouwd wat vreemd is en vreemd wat vertrouwd is.
Volledig herziene versie
De eerste druk van Da’s gek verscheen in 2018. Het boek is veel gelezen en geprezen. Na een aantal jaar dacht ik dat het boek wel klaar was. Niets bleek minder waar. Met toegenomen vervreemding en polarisatie in de samenleving en de zoektocht naar nieuwe verbindingen in organisaties vroegen steeds meer mensen opnieuw naar het boek. En de roep om een ‘’’Hé Harry’-boek hoorde ik steeds vaker. Hoogste tijd voor een nieuw leven. Voor je ligt een totaal vernieuwde versie van Da’s gek. Nieuw, radicaal, vol van Harry, antropologischer, meer tekst, meer foto’s, actueel. De 20 verhalen zijn uitgebreid tot 25. Sommige verhalen zijn vervangen door nieuwe. Na elk verhaal beschrijf ik een antropologisch begrip of gereedschap. Na het lezen van Da’s gek heb je daarmee stiekem ook kennisgemaakt met de antropologische begrippen uit het eerste jaar van de studie antropologie. Na elk verhaal vind je reflectievragen voor thuis en voor op je werk.
