Een cultuur van natuur

Friluftsliv, letterlijk vertaald als "leven in de open lucht," is meer dan alleen een outdoor activiteitenpakket in Noorwegen; het is een diepgewortelde levensfilosofie die de kern raakt van de Noorse identiteit. Deze zomer trok ik door Noorwegen. Eerlijk gezegd dacht ik dat ik deze reis vooral zou genieten van natuur, outdooractiviteiten en van mijn gezin, en niet zoveel antropologische duiding zou kunnen doen. Vooral ook omdat ik niet naar het hoge Noorden ben gegaan, waar de Sami bevolking leeft. In het begin van mijn reis was dat ook zo. Ik genoot van eindeloze landschappen, glibberde in de regen over gladde bergpaden en kajakte in eindeloze fjorten. Maar de Noren... bleven ver weg. Letterlijk; de interpersoonlijke afstand tussen Noren en de introverte benadering is veel groter dan in Nederland en zéker dan in crazy India, waar ik deze winter was. En ik kwam gewoon weinig mensen tegen. Ik was me fysiek bewust van de uitgestrektheid van het land en de lage bevolkingsgraagd. Om heel eerlijk te zijn vond ik Noorwegen eerst best... keurig, aangeharkt en een tikje saaig qua cultuur. Geen kroeg te vinden na een lange klim op een gletsjer. Maar zoals een rechtgeaard antropoloog betaamt, ben ik daar eens goed op gaan kauwen en het in Oslo, waar wel veel mensen samenkomen, tegen Noren aan gaan houden. En natuurlijk ontvouwt zich dan een heel rijke en diepgewortelde cultuur. Een cultuur van natuur. Die ik elke dag meer ben gaan waarderen.

Friluftsliv

Friluftsliv - "leven in de open lucht," een diepgewortelde levensfilosofie die de kern raakt van de Noorse identiteit. Een term die is verweven met het dagelijkse bestaan, en de fundamentele relatie weerspiegelt tussen de Noren en hun ruige, uitgestrekte landschappen.

Friluftsliv gaat niet alleen over recreatie in de natuur. Het is een levenshouding die het idee van verbondenheid met de natuurlijke wereld benadrukt, bijna als een spirituele roeping. Voor Noren is de natuur geen toevluchtsoord, maar een bestaansvoorwaarde; het is de plek waar men zichzelf vindt, evenwicht hervindt en tot rust komt. Dit concept is diep ingebed in de Noorse cultuur, van opvoeding tot het sociale leven. Kinderen worden al in de draagzak meegenomen op hikes, en wintersporten zijn een vanzelfsprekend onderdeel van het leven.

In een wereld die steeds sneller en technologischer wordt, biedt friluftsliv een tegenwicht: een bewuste keuze voor eenvoud, voor het voelen van de wind in je gezicht, voor een gezond lijf en het kraken van sneeuw onder je voeten. Het weerspiegelt een collectieve wijsheid die erkent dat de menselijke ziel gebaat is bij eenvoud en contact met de aarde. In de stilte van de bergen en de diepte van de fjorden ligt een essentie die Noren onbewust dragen en die hen verbindt met hun voorouders.

Friluftsliv zie je overal terug in het Noorse leven. De schilderijen van Munch - bekend van 'De Schreeuw' gaan heel vaak over de relatie tussen licht, natuur en emotie. De minimalistische architectuur en typisch Noors design gaat over de relatie van mensen met de natuur. Zo is de opera van Oslo gebaseerd op een gletsjer. Inclusief drijvende ijsschots. En kan het geloof in trollen natuurlijk alleen maar ontstaan, in een land waar natuur hard en meedogenloos is, je soms versteent van de kou, en de rotsen gezichten lijken te hebben.

Friluftsliv is daarmee een prachtig voorbeeld van hoe een cultuur zichzelf structureert rondom haar fysieke omgeving, en hoe dit uiteindelijk de ziel van het volk vormt. Het is een herinnering dat het 'zijn' en 'leven' niet enkel bestaan uit menselijke interactie, maar ook uit de stille dialoog met de natuur. In die dialoog vinden de Noren hun ware thuis en identiteit.

In organisaties

In onze westerse samenleving en in de wereld van organisaties hebben we sinds de industriele revolutie en recent in ons neo-liberale model de mythe van maakbaarheid omarmt. Vrije keuze over emotie en prestaties en het naar je hand zetten van de gang der dingen; we geloofden er graag in. Na covid, nieuwe oorlogen en klimaat ellende, zijn we bescheidener aan het worden. We beseffen steeds meer hoe we zijn overgeleverd aan natuurwetten en omgeving. Wat betekent dat in jouw leiderschap en organisatie aanpak? Ga je mee in een andere manier van vergaderen en wat lagere productiviteit als het erg warm is? Ken je een soort jaarcyclus, waarin winteractiviteiten meer rust en consolidatie geven en je in de lente nieuwe plannen maakt? Ga je wandelen met een nieuwe medewerker in plaats van die online kennismaking? Kijk je op een werkplek om te ervaren hoe de lichtval is? Is er ruimte voor natuur in jouw organisatie-cultuur?

Het Noorse leven als student - ervaringen van Ludo van der Gun - corporate antropoloog

Toen ik voor een half jaar studeerde in Oslo, als onderdeel van mijn Erasmus uitwisseling, sprongen er drie dingen uit. Als eerste was daar de fysieke fitheid van de Noren, en hun focus op het buitenleven. Zoals een goede uitwisselingsstudent betaamt, liep ik de beroemdste Noorse hike: de Preikestolen (dat betekent letterlijk preekstoel, de vorm van de rots waar je naartoe klautert). Nog meer dan het uiteindelijke uitzicht, was ik omvergeblazen door het gemak waarop de Noorse ouders mij met kinderen in hun nek voorbij jogden tijdens deze tocht, terwijl ik worstelde met deze toch zware wandeling op moeilijk terrein.

Daarnaast is er de Noor zelf, die gesloten lijkt als een oester, maar die opbloeit zodra je voorzichtig een gemeenschappelijke interesse hebt gevonden. Het duurde lang voordat ik contacten wist te leggen voorbij de internationale studenten, maar toen dat gelukt was speelde ik in een Noors bandje. Nog diezelfde week mocht ik bij die jongens in huis komen wonen. In contrast tot ons Nederlandse vaak joviale maar misschien ook oppervlakkige contact, is dit contact misschien voorzichtiger maar ook diepgaander. Het zijn vriendschappen gebleken die al vele jaren standhouden.

Als laatste viel mij een verrassende paradox op: de Noorse student kan tegelijkertijd heel erg wollig en ontzettend hip zijn. Naast mij in de collegezaal zat een Noorse vriendin van mij altijd aan een warme trui te breien, die nooit af leek te komen. Ze had blond haar en hield van rotsklimmen. Toen ik weer terugging naar Nederland gaf ze mij een handgemaakte boekenlegger. Achteraf heb ik weleens gedacht dat zij onderdeel was van een geheim project om buitenlandse studenten te overtuigen van het Noorse stereotype, maar het zou zomaar kunnen dat zij gewoon zichzelf was. Tegelijkertijd had ik de wildste feesten met de hip geklede Noorse studenten, die hun dagelijkse so(m)berheid ’s nachts thuislieten en zich niets aantrokken van de astronomische alcoholprijzen. Als antropologiestudent moet je je toch verplaatsen in de ander, en voor ik het wist had ik op zo’n feestavond het populaire ‘snus’ in mijn mond (een soort theezakje met tabak, dat je onder de bovenlip stopt). Aangezien er nicotine in zit voor zo’n vijf sigaretten en ik niet rook, vonden vrienden mij later in staat van verwarring terug bij de toiletten, terwijl ik in de spiegel op zoek was naar mezelf. Een Noorse Indie rockband die deze hip-en-wollig paradox in muziek weet te vangen, luistert naar de onwaarschijnlijke naam Kakkmaddafakka. Het is het luisteren waard, ik waan me dan weer in de wollig-hippe studentenscene van Noorwegen.

Wist je dat...

• Water in Noorse restaurants, bakkers en koffietentjes altijd gratis is. Op tafel wordt altijd een kan water neergezet en overal zijn er tappunten. Water drinken wordt aangemoedigd. Kinderen drinken in restaurants nauwelijks frisdrank, maar water.
• Alcohol heel erg duur is in Noorwegen. Een flesje bier kost 3,30 in de winkel en in de horeca betaal je als snel 12,- voor een glas wijn. Dat komt door hoge accijns. Drank met een hoger percentage alcohol is niet te koop in de supermarkt, maar in staatswinkels van Vinmonopolet. Dat heeft een historische reden naast de drang naar gezondheid. Vanaf 1870 kende Noorwegen een echte drooglegging. De Temperance movement, nauw verbonden met de protestantse kerken en vergelijkbaar met De Blauwe Knoop in Nederland, bereikte veel. In 1919 werd de Prohibition aangenomen; een set van strenge alcoholwetten. De striktheid is er de oorzaak van dat je buiten de steden weinig pubs vindt, zoals in Schotland of Ierland. De regels en de hoge prijzen zijn nu wel vaak onderdeel van debat in Noorwegen; vooral jongeren vinden het betuttelend.
• Frilluftsliv helemaal is opgenomen in het schoolcurriculum. Overal zie je in Noorwegen groepjes kinderen kajakken, hiken, wandelen, in de modder spelen. Op de kapstok hangen standaard regenpakken en staan er laarsjes. Slecht weer bestaat niet in Noorwegen, slechts slechte kleding.
• De interpersoonlijke afstand tussen Noren echt groot is. Zelfs de graven in Noorwegen liggen verder uit elkaar dan bij ons. Privacy tot na de dood.
• Sauna bezoek is een vast onderdeel van Noors leven. In Oslo vind je veel drijvende sauna boten. het is heel gewoon om de vrijdagmiddagborrel met je collega's in de sauna te houden of er je verjaardag te vieren.

Als je gelooft dat de ander deugt

Vertrouwen en 'uitgaan van het goede' is een groot goed is in Noorwegen. Fietsen staan vaak open. Je rekent bij de bakker je koffie af en tapt dan zelf je beker vol. Als een fietser even stilstaat op straat gaat er niemand toeteren, maar gaan automobilisten er vanuit dat je daar wel een goeie reden voor zult hebben. Voor de bus of in een kassarij dringt niemand voor en houden mensen zo'n twee meter afstand. In Oslo stuitte ik op een illegaal jongerenvermaak: jongens die van een hoge havenkraan meters diep in het fjord spongen; niet geheel ongevaarlijk. De politieboot arriveerde. Ik verwachtte een megafoonbevel om te stoppen en wellicht wat boetes van de agenten aan de jongeren. Maar alles was gericht op stoppen van de situatie zonder escalatie. De politieboot vaarde langzaam aan, zodat de jongeren alle tijd hadden om het feestje op te breken en zonder al te veel woorden vaarde de boot daarna weer weg.

Natuurlijk is geen samenleving zonder rafelrandjes en pijn. Ondanks 'housing first' projecten en een beeld van uitstekende zorg, was ik geschokt door het grote aantal daklozen en drugsverslaafde mensen op straat. De aanslag door Breivik in waarbij 77 jongeren om het leven werden gebracht is een stil en groot trauma in de Noorse samenleving. Ondanks de grote fysieke ruimte is integratie en migratie ook in Noorwegen een thema dat tot verdeeldherid leidt. Maar in het dagelijks leven voel je aan alles; 'ik ga er vanuit dat jij het goede wilt doen en geef je de ruimte'.

Video

Een cultuur van vertrouwen. De acrobaten ... en ... gaan diep in hun vertrouwen van elkaar. Een prachtige video van Cirque du Soleil, ondertiteld door De Vrije Denkers die altijd mooie dingen delen op You Tube.